खतांची कार्यक्षमता वाढविण्यासाठी उपाययोजना

-

खतांची कार्यक्षमता वाढविण्यासाठी उपाययोजना

माती परीक्षणाच्या आधारावर पिकांना द्यावयाची खतमात्रा ठरवावी. त्यामुळे गरजेइतक्याच खतांचा पुरवठा केला जातो. संतुलित खत वापरामुळे उत्पन्नात वाढ होते. जमिनीचे आरोग्य चांगले राहते.
 

माती परीक्षणाच्या आधारावर पिकांना द्यावयाची खतमात्रा ठरवावी. त्यामुळे गरजेइतक्याच खतांचा पुरवठा केला जातो. संतुलित खत वापरामुळे उत्पन्नात वाढ होते. जमिनीचे आरोग्य चांगले राहते.

पिकांना रासायनिक खतांद्वारे विविध पोषक अन्नद्रव्यांचा म्हणजेच नत्र (युरिया), स्फुरद (सुपर फॉस्फेट), पालाश (म्युरेट ऑफ पोटॅश), सूक्ष्म अन्नद्रव्येयुक्त खते (झिंक सल्फेट, आयर्न सल्फेट, बोरॅक्स) इत्यादींचा पुरवठा केला जातो. पिकांना दिलेली खतमात्रा पिकांकडून पूर्णतः शोषली जात नाही. पिके त्यातील काही अंश शोषून घेतात. उर्वरित अन्नद्रव्यांचा (पाणी, हवा, तापमान यामुळे) ऱ्हास होतो. वापरलेल्या एकूण खताच्या प्रमाणापैकी जो काही अंश पिके शोषण करतात आणि त्यामुळे जी उत्पादनात वाढ होते, त्यास ‘खत वापराची कार्यक्षमता’ म्हणतात.

अन्नद्रव्ये आणि त्यांची कार्यक्षमता 
अन्नद्रव्ये--------कार्यक्षमता (टक्क्यांमध्ये)
नत्र---------------३० ते ५०
स्फुरद------------१५ ते २५
पालाश------------५० ते ६०
जस्त---------------२ ते ५
लोह----------------१ ते २
बोरॉन--..............-१ ते ५

खतांची कार्यक्षमता वाढविण्यासाठी उपाय 

जमिनीत पुरेसा ओलावा असताना खते द्यावीत. खते जमिनीवर फेकू नयेत.
पेरणी करताना खते बियाण्याखाली पेरून द्यावीत.
खतमात्रा मुळांच्या सान्निध्यात द्याव्यात.
आवरणयुक्त खते/ब्रिकेट्‌स/सुपर ग्रॅन्युलसचा वापर करावा.
निंबोळी पेंडीसोबत युरियाचा १ः५ प्रमाणात वापर करावा.
पिकांच्या वाढीच्या संवेदनशील अवस्थेत खते विभागून द्यावीत.
सूक्ष्म सिंचनाद्वारे द्रवरूप खतांचा वापर करावा. पाण्याचा अतिरेकी वापर टाळावा.
तृणधान्य पिकांसाठी (नत्र, स्फुरद, पालाश, गंधक) खतांचा ४:२:२:४ या प्रमाणात, तर कडधान्यासाठी १:२:१:१ या प्रमाणात वापर करावा.
माती परीक्षणावर आधारित शिफारशींनुसार खतांचा वापर करावा.
सूक्ष्म अन्नद्रव्यांचा वापर फवारणीद्वारे करावा.
पिकांचे अवशेष व हिरवळीच्या खतांचा वापर करावा.
रासायनिक खतांचा वापर सेंद्रिय पदार्थांसोबतच (कंपोस्ट खत, गांडूळ खत, शेणखत आदीसोबतच) करावा.
सेंद्रिय खतांचा नियमित वापर करून जमिनीचा सामू ६.५ ते ७.५ दरम्यान आणावा.
विविध जिवाणू खतांचा (रायझोबियम, पी.एस.बी., ॲझोटोबॅक्टर २५० ग्रॅम प्रति १० किलो बियाण्यांस) वापर करावा.
समस्यायुक्त, क्षारयुक्त व चोपण जमिनीत भूसुधारक खतांचा (जिप्सम, सेंद्रिय खते, पेंडीची खते, प्रेसमड, उसाची मळी प्रति हेक्टर ३ टन) वापर करावा.
चुनखडीविरहित जमिनीमध्ये जिप्समचा वापर करावा.
मृद्‌ व जलसंधारण पद्धतींचा अवलंब करावा.

- डॉ. पपिता गौरखेडे, ८००७७४५६६६
(मृद्‌ विज्ञान व कृषि रसायनशास्त्र विभाग, वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ, परभणी)

टिप्पण्या

टिप्पणी पोस्ट करा

या ब्लॉगवरील लोकप्रिय पोस्ट

कढीपत्ता लागवडीबाबत माहिती

-
 *_🍃कढीपत्ता लागवडीबाबत माहिती 🍃_* _कढीपत्याचे शास्त्रीय नाव ‘मुर्रया कोइनिगी’ आहे ही अत्यंत काटक, बहुवर्षांयु, ८ ते १० फुटांपर्यंत वाढणारी वनस्पती आहे. या वनस्पतीला ‘गोड निंब’ म्हणूनही ओळखले जाते. याची पाने देठाला समोरासमोर येतात. त्यांना विशिष्ट सुवास असतो. हिवाळ्यात पानगळ होते. सर्व प्रकारच्या हवामानात ही वनस्पती सहज जगू शकते. या पिकाची व्यावसायिक पध्दतीने लागवड केल्यास व शास्त्रीय व्यवस्थापन केल्यास हे पीक फायदेशीर होऊ शकते._ *_📌जमीन, हवामान :_* _हलक्‍या, वाळूमिश्रित जमिनीपासून ते लाल, काळ्या, कसदार जमिनीत लागवड शक्य. पाण्याचा निचरा न होणाऱ्या जमिनीत लागवड करू नये. मुरमाड, खडकाळ जमिनीतही बऱ्यापैकी वाढतो. समशीतोष्ण ते उष्ण हवामान पोषक. ऊन मात्र व्यवस्थित लागायला हवे. २६ ते ३७ अंश से. तापमानात उत्तम वाढ._ *_💥जाती :_* _मोठ्या पानांचा/लहान पानांचा कढीपत्ता_ _सेन कांपा व डीडब्ल्यूडी-१, डीडब्ल्यू-२, या धारवाड येथील कृषी महाविद्यालयाने अधिक स्वादाच्या जाती विकसित केल्या आहेत. मोठय़ा पानांच्या कढीपत्त्याला सुगंध तुलनेने कमी. त्यातील स्वादयुक्त तेलाचे (इसेन्शिअल ऑईल) प्रमाण ४ ते ५ टक...
अधिक वाचा

कृषी सुधारणा विधेयकं(MSP) : फायदे व तोटे

-
कृषी सुधारणा विधेयकं(MSP) : फायदे व तोटे _संसदेत तीन कृषी सुधारणा विधेयके पारित होताच देशातील कृषी क्षेत्रासाठी एक नवीन सुरवात झाली. ही तिन्ही विधेयके केंद्रीय कृषी मंत्रालया अंतर्गत येत असली तरी वेगवेगळी आहेत. एक विधेयक हे कृषी उत्पादन व्यापार आणि वाणिज्य (प्रोत्साहन व सहाय्य) विधेयक आहे, हे कृषी उत्पन्न बाजार समिती (एपीएमसी)ला पर्यायी व्यवस्था देणाऱ्या कायद्याचे आहे. दुसरे विधेयक हे शेतकरी (सबलीकरण व संरक्षण) हमीभाव करार व कृषी सेवा विधेयक (कॉन्ट्रॅक्ट फार्मिंग) संदर्भातले आहे. तर तिसरे विधेयक हे अत्यावश्यक वस्तू(सुधारणा) विधेयक हे कृषीमाल साठवण मर्यादा संदर्भातले आहे. या तिन्ही विधेयकांची वेगवेगळी विशेषता व वेगवेगळ्या तरतुदी आहेत. मात्र या सुधारणा विधेयकातून शेतकऱ्यांचे हित जपले जाईल का? या विधेयकांना देशातील काही राज्यातून विरोध का होत आहे? त्या पाठीमागची कारणे काय आहेत? हे आपण समजून घेणार आहोत._ *_काय आहे एपीएमसी कायदा?_* _१९५५ मध्ये कृषी उत्पन्न बाजार समिती कायदा (एपीएमसी ऍक्ट) अस्तित्वात आला. खुल्या बाजारात शेतमाल विकतांना शेतकऱ्यांची होणारी पिळवणूक थांबावी या उद्देशाने एपीएमसी ...
अधिक वाचा

_NPK जिवाणू म्हणजे काय?_* *_NPK जीवाणूंचे काम काय ?

-
 *_NPK जिवाणू म्हणजे काय?_* *_NPK जीवाणूंचे काम काय ?_* _कृषी चिकित्सालय मार्फत उपलब्ध होणाऱ्या NPK जिवाणूंची माहिती खाली दिलेली आहे. सर्व जिवाणू आम्ही एकत्र करून देत असून याचा प्रति लिटर खर्च फक्त १/- रुपया इतका कमी आहे.(©️कृषी चिकित्सालय 9404382365 )_ *_१) नत्र उपलब्ध करून देणारे जिवाणू :_* _रायझोबियम, अझोटोबॅक्टर, एझोस्पायरिलम ही नत्र स्थिर करणारे जिवाणू आहेत, तर सुडोमोनस, बॅसीलस जिवाणू, ही स्फुरद विरघळविणारी जिवाणू खते आहेत. जिवाणू खताचे वेगळेपण असे आहे की, पिकांना आवश्यक असणारे कुठलेच मूलद्रव्य त्यात नसते. ही खते पिकांना लागणारी अन्नमूलद्रव्ये हवेतून किंवा जमिनीतून उपलब्ध करून देतात. जसे, नत्रवायू हवेत असतो, पण तो पिकांना घेता येत नाही. रायझोबियम जिवाणू द्विदल पिकाच्या बियाणांस चोळून पेरणी केली असता, पिकांच्या मूळांवर ते ग्रंथी स्वरूपात वास्तव्य करतात. तिथे त्यांची भरमसाट वाढ होते. स्वत:चे अन्न पिकाकडून मिळवित असतानाच हवेतील नत्र वायूचे स्थिरीकरण ते करतात व हा नत्र पिकांना (©️कृषी चिकित्सालय 9403482365 ) अमोनियाच्या स्वरूपात मुळांवाटे उपलब्ध करून देतात. स्फुरद विरघळविणारे जिवा...
अधिक वाचा